💊İlaçlar Hakkında Neler Bilmeliyiz?
vapi.co hizmetlerini kullanmadan önce, ilaçlar ve gıda takviyeleri hakkında bazı bilgilere sahip olmak faydalı olabilir.
İlaç Nedir?
İlaçlar, çeşitli formlarda geliştirilen ve canlı organizmada; belirli hastalıkların tedavisinde veya teşhisinde, koruyucu olarak ya da semptomların kontrol altına alınması amacıyla kullanılan maddelerdir.
İlaçlar, etken madde ve yardımcı maddeden oluşur.
Gıda Takviyesi Nedir?
Gıda takviyesi, yeterli miktarlarda alınamayan besinlerin vücuda sağlanması amacıyla geliştirilen ve kullanılan ürünlerdir. Bu takviyeler, vitaminler, mineraller, amino asitler, yağ asitleri gibi besin öğelerini içerebilir.
İlaç ve Gıda Takviyesi Farkları Nedir?
İlaçlar, hekimler tarafından reçete edilir ve belirli hastalık koşullarında (endikasyon) kullanılırlar. Sentetik veya doğal etken maddeler içerirler.
Gıda takviyeleri, hastalık durumundan bağımsız olarak; vücuttaki sağlıklı fonksiyonları desteklemek ve eksiklikleri gidermek amacıyla kullanılırlar. Vitamin, mineral, amino asit, bitkisel ekstre gibi maddeler içerirler.
Terimler
İlaçlarla İlgili Terimler
Etken Madde
ilacın tedavi edici veya terapötik etkilerini sağlayan kimyasal bileşendir. Bu madde, ilacın ana aktif bileşeni olarak bilinir (bazı kaynaklarda etkin madde olarak da geçmektedir).
Örneğin; Parol isimli ilacın etken maddesi parasetamol'dür.
Bir ilacın etken maddesi, ilacın formülasyonundaki en önemli bileşendir ve tedavi edici etkileri sağlar. Bu nedenle, ilaçların etiketlerinde genellikle etken madde belirtilir ve doktorlar, eczacılar veya sağlık uzmanları reçete ederken bu maddeye dikkat ederler.
Yardımcı Madde
İlaç formülasyonlarında, etken maddeyi çevreleyen veya taşıyan diğer bileşenlere "yardımcı madde" denir. Yardımcı maddeler, ilacın formülasyonunun stabilitesini artırabilir, emilimini kolaylaştırabilir, tat veya renk gibi özellikleri düzeltebilir ve kullanımını kolaylaştırabilir.
Endikasyon
Bir ilacın veya tedavinin hangi durum veya hastalıklarda kullanılması gerektiği bilgisidir.
Örneğin; ateş, baş ağrısı, bulantı, meme kanseri...
Kontrendikasyon
Bir ilacın veya tedavinin hangi durum veya hastalıklarda kullanılmaması gerektiği bilgisidir.
Örneğin; bir ilacın gribal enfeksiyonda kontrendike olduğu bilgisi mevcut ise, gribal enfeksiyon durumunda bu ilaç kullanılmamalıdır.
Doz
Bir ilacın belirli bir süre zarfında alınması gereken miktarını ifade eder.
Örneğin; "günde 3 tane" bir doz ifadesidir. Eşit süreli aralıklarla 1 günde 3 adet alınması gerektiğini belirtir. Bu durum reçetelerde "3x1" şeklinde de ifade edilebilir.
Yan Etki
İlaçların yan etkileri, ilacın kullanılmasıyla ortaya çıkabilen istenmeyen fizyolojik veya psikolojik reaksiyonlardır.
Örneğin; bulantı, kusma, ishal...
Yan etkiler, görülme sıklığına göre sınıflandırılırlar. Bu sınıflandırma; çok yaygın, yaygın, yaygın olmayan, seyrek, çok seyrek ve sıklığı bilinmeyenler şeklindedir.
Kısa Ürün Bilgisi (KÜB)
Kısa Ürün Bilgisi (KÜB), ilaçların sağlık profesyonelleri tarafından bilinmesi gereken bilgilerini barındıran belgelerdir.
Endikasyon, pozoloji, kontrendikasyonlar, uyarılar, yan etkiler, saklama koşulu, raf ömrü, geçimsizlik gibi başlıkları içerir.
Kullanma Talimatı (KT)
Kullanma Talimatı (KT), ilaçları kullanacak kişi tarafından bilinmesi gereken bilgileri barındıran belgelerdir. KÜB'ün aksine sağlık profesyonellerine değil halka hitap eder. Bu sebeple çok daha basit ve anlaşılır bir dil ile hazırlanır.
Bu ilaç nedir ve ne için kullanılır, kullanmadan önce nelere dikkat edilmelidir, nasıl kullanılır, yan etkileri nedir, nasıl saklanır gibi başlıkları içerir.
Eşdeğer / Alternatif
İlaçların eşdeğerliği birkaç şekilde sınıflandırılmaktadır.
Farmasötik eşdeğer: İki ilacın aynı farmasötik forma (tablet, kapsül vb.), aynı etken maddeye aynı miktarda sahip olduğu koşuldur.
Biyoeşdeğer: Farmasötik eşdeğer olan 2 ilacın, aynı dozda uygulanmasının ardından biyoyararlanım ve etkilerinin belirli sınırlar dahilinde benzer olması koşuludur.
Terapötik eşdeğer: Aynı etken maddeye sahip iki ilacın, aynı terapötik etkinliği ve güvenliği göstermesi koşuludur.
SGK eşdeğeri: Geri ödeme kapsamında olan bir ilacın SGK tarafından belirlenen eşdeğeridir. Her zaman farmasötik eşdeğerlik koşulları ile uyuşmayabilir. Sınıflandırmayı SGK belirler.
Jenerik / Orjinal İlaç
Orjinal ilaç: Patent sahibi firmanın geliştirip, piyasaya sürdüğü ilaçtır. İlaç sektöründe, patent süresi 20 yıldır.
Jenerik ilaç: Patent süresi dolan ilaca, belirli standartları sağlayacak şekilde benzeyen muadil ilaçlardır.
Anatomik Terapötik Sınıflandırma (ATC)
Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) tarafından oluşturulan ve güncellenen bir sınıflandırma biçimidir. Etken maddeleri, uygulanacak anatomik bölgelere ve terapötik etkilerine göre gruplar.
Yeni Form Kodu (New Form Code - NFC)
EphMRA (European Pharmaceutical Market Research Association) tarafından oluşturulan ve güncellenen; farmasötik formu temel alan bir sınıflandırma biçimidir.
Gebelik Kategorisi
İlaçların gebelik esnasında kullanımının güvenliğini sınırlamak amacıyla 5 adet kategoride incelenmektedir.
A Grubu: İnsanlarda yapılmış kontrollü çalışmalar mevcut, ölümcül risk yok.
B: Grubu: İnsanlarda kontrollü çalışma yok, hayvan çalışmalarında ölümcül risk yok.
C: Grubu: İnsan ve hayvanlarda kontrollü çalışma yok ya da sadece hayvanlarda fetüse toksik etkisi bildirilmiş, insanlarda ölümcül risk kanıtı yok.
D: Grubu: İnsanlarda ölümcül risk oluşturduğuna dair kanıt mevcut. Yarar / zarar oranı değerlendirilerek kullanılmalıdır.
X: Grubu: İnsanlarda ve hayvanlarda ölümcül risk mevcut. Gebelerde kullanımı yüksek riskli ve kontrendikedir.
Aç / Tok Kullanım
Ağızdan alınan ilaçlar, beslenme zamanlarına göre ayrılır.
Bu ayrım aç karna, tok karna, yemeklerle birlikte vb. şeklindedir.
Uygulama Yolu
İlaçların, vücuda uygulanması çeşitli yollarla yapılır. Bunlara uygulama yolu denir.
Uygulama yollarına; ağız, kulak, göz, burun, damar, deri altı, kas gibi örnekler verilebilir. Tıp dünyasında bu uygulama yolları, genellikle latince isimleriyle kullanılır.
Örneğin; oral, otik, konjunktival, nazal, intravenöz, subkutan, intramusküler...
Farmasötik Form
Farmasötik form, ilacın formunu tanımlar. Dozaj formu olarak da isimlendirilebilir.
Örneğin; tablet, kapsül, şurup, losyon, krem, merhem....
Geçimsizlik
İlaçlar, bazı maddeler ile fiziksel veya kimyasal geçimsizlik gösterebilir. Bu ilaçlar birbiri ile karıştırılmamalıdır.
Örneğin ampisilin etken maddeli ilaçlar, gentamisin, streptomisin gibi etken maddeli ilaçlarla geçimsizdir. Uygulama esnasında aynı enjektöre çekilmemeli, aynı kapta saklanmamalıdır.
Etkileşim
Etkileşim, ilaçların vücuda alındıktan sonra birbirine karşı gösterdiği reaksiyonlardır. Bu reaksiyonlar sonucu; ilaçların etkinliği artabilir, azalabilir veya toksik reaksiyonlar oluşabilir. İlaçlar; besinlerle, gıda takviyeleriyle, hastalık durumlarıyla, hasta özellikleriyle etkileşim gösterebilirler.
İlaç Sektörüyle İlgili Terimler
Fiyat
Her ürünün, birkaç barem fiyatı bulunmaktadır.
İmalatçı fiyatı: Üretici firmanın, depolara satış fiyatıdır.
Depocu fiyatı: Depoların, eczaneye veya hastaneye satış fiyatıdır.
Eczane fiyatı: Eczaneden, KDV'siz satış fiyatıdır.
Perakende fiyatı: Eczaneden, KDV'li satış fiyatıdır.
Kamu fiyatı: Geri ödeme kapsamında olan ilaçların, kamudaki fiyat karşılığını belirtir.
Kamu ödenen fiyatı: Geri ödeme kapsamındaki ilaçların, SGK tarafından ödenen bedelini belirtir.
Kamu fiyat farkı: Geri ödeme kapsamındaki ilaçların, kamu fiyatı ile kamu ödenen fiyatı arasındaki farkı belirtir.
Barkod
Ürünleri ayırt etmeye yarayan; 12 veya 13 haneli, eşsiz kimlikleme numarası.
Firma
Firmalar, ruhsat sahibi firmalar ve üretici firmalar olarak 2'ye ayrılmaktadır. Büyük çoğunlukla, üretici firma ile ruhsat sahibi firma aynıdır. Ancak bazı durumlarda, ruhsat sahibi firma, başka firmaya üretim yaptırabilmektedir.
Piyasa Durumu
Piyasa durumu, ilacın veya gıda takviyesinin piyasada bulunması durumunu ifade eder. Piyasada, Üretilmiyor / İthal Edilmiyor, Ruhsatı İptal Edildi / Askıya Alındı şeklinde sınıflandırılabilir.
Geri Ödeme
İlaçların bir kısmının bedeli, SGK tarafından geri ödenir. İlacın geri ödeme kapsamında olması ve geri ödenecek tutar SGK tarafından belirlenir.
SGK Kamu Numarası
SGK, geri ödeme kapsamındaki tüm ilaçlara kamu numarası ile eşsiz bir kimliklendirme sağlamaktadır.
SGK Eşdeğer Kodu
Geri ödeme kapsamındaki ilaçların, SGK kurallarına göre eşdeğerlerini gruplamak amacıyla oluşturulmuş kodlama sistemidir.
Örneğin; E403C, H101A....
SGK Etken Madde Kodu
SGK, etken maddeleri belirli kurallara göre (miktar, veriliş yolu vb. dahil edilebilir) sınıflandırarak, her birine eşsiz bir kod vermiştir. Sağlık raporlarında, bu kodlar kullanılmaktadır.
Örneğin;
SGKEPL: Parenteral yoldan uygulanan, %25 Albumin (insan)
SGKGCS: Ağız Yoluyla Alınanlar (Katı), 140 mg Kabozantinib
Sağlık Uygulama Tebliği (SUT)
Devletin sağlık ile ilgili sosyal politikalarının uygulamasını sağlayan ve buna klavuzluk eden, fiyatlandıran, düzenleyen ve diğer tüm uygulama detaylarını içeren mevzuat tebliğidir.
İlaçların, hangi koşullarda geri ödenebileceğini, raporların ve reçetelerin geçerliliği için hangi şartların sağlanması gerektiği gibi bilgileri içerir.
Reçete Türü
Türkiye'de, ilaçlar 7 farklı türde reçetelenebilmektedir.
Beyaz Reçete: Çoğu ilacın yazıldığı, normal reçete türüdür.
Kısıtlanmış Beyaz Reçete: Uzman hekim tarafından yazılan reçete türüdür.
Kontrole Tabi Reçete: Suistimal edilebilecek ilaçların yazıldığı reçete türüdür.
Kırmızı Reçete: Narkotik ilaçların yazıldığı reçete türüdür.
Yeşil Reçete: Psikotrop ilaçların yazıldığı reçete türüdür.
Mor Reçete: Kan ve kan ürünlerinin yazıldığı reçete türüdür.
Turuncu Reçete: Kan faktörlerinin yazıldığı reçete türüdür.
Soğuk Zincir
Sıcaklığa hassas ürünlerin, üretimden hastaya uygulanmasına kadar geçer sürede belirli sıcaklık değerlerinin korunduğu durumdur.
Uluslararası Hastalık Sınıflandırması (ICD-10) Kodları
Centers for Disease Control and Prevention (CDC) tarafından yayınlanan ve güncellenen, hastalık
Last updated
